လွင်ႈလႆႈပဵၼ်မႃးပၢင်ပွႆးပရိယတ်ႉတိထုင်ႉသၼ်လွႆၵုၼ်ပွၼ်

မုၵ်ႉၸုမ်းပရိယတ်ႉတိသတ်ႉထမ်ႇမပႃႇလၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈၸိုင်ႈတႆး ​​ၵေႃၽႄ ထုင်ႉသၼ်လွႆၵုၼ်ပွၼ်ၼႆႉ ​​တႄႇၸတ်းႁႅၼ်းပၢင်ပွႆးတႅမ်ႈတွပ်ႇၶူၼ်ႉၶႆႈလိၵ်ႈတီႈၼိူဝ်သၼ်လွႆမႃးမိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1993 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ​​ပေႃးမႃးတူၺ်းၶိုၼ်းပိုၼ်းမၼ်းၼႆ ​​တေလႆႈႁၼ်ဝႃႈ သြႃႇၸဝ်ႈလူင်သီႇတူၼ် – 1) ၸဝ်ႈသြႃႇဝႃႇရိၼ်ႇတ(သီဝၼ်း) ဝတ်ႉတိယသထၢၼ် 2) ၸဝ်ႈသြႃႇ​​သေႃၽၼ ဝတ်ႉသၢမ်သၼ် 3) ၸဝ်ႈသြႃႇဝႃႇယမၺႃႇၼ ဝတ်ႉပၢင်ႁူႈ 4) ၸဝ်ႈသြႃႇၸတိလ ဝတ်ႉသၼဵၼ်း – သီႇၸဝ်ႈသီႇတူၼ် ၽွမ်ႉၵၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသင်ႇၶလႄႈတၵႃႇတင်းလၢႆ​​ ၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇႁႅင်းတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ​​သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် သိုပ်ႇသၢႆၸႂ်မၼ်းမႃးယူႇ ​​တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 8.6.1991 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇဝႃႇရိၼ်တ(သီဝၼ်း) ဝတ်ႉတိယသထၢၼ် ၸေႈဝဵင်းမႄႈတႅင် ၸေႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ မိူင်းထႆး လႆႈၽိတ်ႈပၢင်းဢဝ်သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼင်ႈဝတ်ႉသၼ်လွႆၵုၼ်ပွၼ် မႃးႁူပ်ႉၵၼ်သေ ဢုပ်ႇဢူဝ်းသူၼ်းတုမ် ႁႂ်ႈပွင်ပဵၼ်လႆႈ ပၢင်ပွႆးပရိယတ်တိသတ်ထမ်ႇမပႃႇလၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇဝဵင်းပၢင်လူင် ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

တွၼ်ႈတႃႇတေပဵၼ်မႃးလႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈဢဝ်တင်းၸႂ်လီမဵတ်ႉတႃႇလႄႈႁႅင်းၵရုၼႃႇ တေၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ငိုၼ်းတွင်း ၼိုင်ႈပီလ်ႂၼိုင်ႈၶိုင်ႈ ၵူႈပီ ၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ်တေမီးလႆႈငိုၼ်းႁွမ်ၽွၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းႁႂ်ႈသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ထုင်ႉသၼ်လွႆၵုၼ်ပွၼ် ၵူႈၵျွင်း ၵဵပ်းႁွမ်ၵၼ်ၼိုင်ႈၵျွင်းၼိုင်ႈဢိတ်းသေ ဢဝ်ၵႂႃႇသႂ်ႇသိမ်းပၼ်ၼ်ႂးယေးငိုၼ်း တီႈမိူင်းထႆး ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၼႂ်းထုင်ႉသၼ်ၵုၼ်ပွၼ် ပေႃးတေၽွမ်ႉၵၼ်ပိုင်ၼိုင်ႈ။ ၼင်ႇႁိုဝ်​​ပေႃႈမႄႈတၵႃႇၺႃႇတိၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း  ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁွတ်ႈထိုင်လႆႈၼႂ်းဝဵင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးတေႁူပွင်ႇတႃလႅင်းမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈႁဝ်းၸင်ႇလႆႈတိုၵ်းသူၼ်းၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼၼ် သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၸိူဝ်းမီးဝႆႉယူႇတီႈထုင်ႉထုင်ႉသၼ်လွႆၵေႃႈ ပေႃးလႆႈငိၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းတိုၵ်းသူၼ်း သြႃႇၸဝ်ႈၸိူင်ႉၼၼ် ပဵၼ်ဢၼ်ႁူမ်ၸူမ်းတႄႉတႄႉ။

ထိုင်မႃးဝၼ်းထိ 3.12.1991 ၸင်ႇသိုပ်ႇဝွၵ်ႇႁွင်ႉဢဝ်တၵႃႇၶဝ်မႃးႁူပ်ႉဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ထႅင်ႈသေ သြႃႇလႄႈတၵႃႇၵေႃႈ လႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းၵၼ်ဝႃႈ တေပွင်ပဵၼ်လႆႈယူႇၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃးဝၼ်းထိ 5.1.1992 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်မုၵ်ႉၸုမ်းသင်ႇၶႃႇထုင်ႉသၼ်လွႆၵုၼ်ပွၼ် သြႃႇၸဝ်ႈလူင်သေႃၽၼ ဝတ်ႉသၢမ်သၼ် ၸင်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း လူင်းၵႂႃႇယွၼ်းၶေႃႈၶႂၢင်း တႃႇပဵၼ်မႃးပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈ/တႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈ ၸွမ်းသၼ်လွႆ၊ တမ်ႈတီႈႁူဝ်ပဝ်ႈပၢင်ပွႆးပရိယတ်တိသတ်ထမ်ႇမပႃႇလၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈၸိုင်ႈတႆး ၸဝ်ႈသြႃႇၽၻ်ၻၼ်ႇတ သေႃၽိတ ဢၵ်ၵမႁႃပၼ်တိတ ဝတ်ႉမင်ႇၵလႃႇမူၺ်ႇတေႃႇ ဝဵင်းပၢင်လူင်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ပေႃးဝႃႈၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ႁူႉလွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇဝႃႈ ပေႃးၸဝ်ႈႁဝ်းၶဝ် တေၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈတႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈ တီႈဝဵင်းပၢင်လူင်သေ တေႁဵတ်းႁၢင်းၵူၺ်းၼႆတႄႉ ဢမ်ႇၸင်ႈၶႂၢင်းပၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈလႆႈငိၼ်းၶေႃႈတွပ်ႇႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၼင်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇသေႃၽၼ ဝတ်ႉသၢမ်သၼ်ၸင်ႇၶိုၼ်းလဝ်ႈဝႃႈ ႁဝ်းၶႃႈတေဢၢၼ်းၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတီႈဝဵင်းပၢင်လူင်သေ တေဢၢၼ်းတင်ႈႁၢင်းၵူၺ်းၼိူဝ်လွႆဢမ်ႇၸႂ်ႈၶႃႈ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈၼႃးပၢင်ႇ ၸွမ်းထုင်ႉသၼ်လွႆႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ မၢင်တီႈမၢင်ၵျွင်း မၼ်းၵႆဝဵင်းပၢင်လူင်ၼႃႇပူၼ်ႉတီႈလႄႈ တႃႇတေဢဝ်လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄးမႃးၶဝ်ႈပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈတႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၼႃႇၶႃႈလႄႈ ၶႃႈပေးႁဝ်းၸင်ႇလႆႈတၢင်တူဝ်သင်ႇၶႃႇသေ မႃးယွၼ်းၶႂၢင်းတမ်ႈတီႈၸဝ်ႈသြႃႇႁဝ်းၼႆႉတီႈၶႃႈယဝ်ႉ၊ ဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈတေႁဵတ်းၼႆၵေႃႈ တေယွၼ်းမိူဝ်းႁဵတ်းပဵၼ်ပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈတႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈ ၵေႃၽႄ မၼ်းၵူၺ်းၶႃႈ။ တီႈပၢင်လူင်ၼႆၵေႃႈ ႁဝ်းၶႃႈတေဢမ်ႇဝႆႉဝၢင်းပႅတ်ႈသေ တေၶိုၼ်းမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇတီႈၶႃႈ၊ ပိူင်မၼ်းၵေႃႈ ႁဝ်းၶႃႈတေဢဝ်ပိူင်တီႈဝဵင်းပၢင်လူင်ၼႆႉၵူၺ်းတီႈၶႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။ 

ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵေႃႈ ပေႃးလႆႈငိၼ်းၸိူင်ႉၼၼ်ၼႆ ၸင်ႇပၼ်ၶႂၢင်းတွၼ်ႈတႃႇတေမိူဝ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈတႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈ တီႈၼိူဝ်သၼ်လွႆၵုၼ်ပွၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

ပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈတႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈပွၵ်ႈၵမ်း(1)
ပီသႃႇသၼႃႇ2536ၼီႈ၊ ပီတႆး2087ၼီႈ၊ ပီၵေႃးၸႃႇ1354ၼီႈ၊ လိူၼ်ႁႃႈမႂ်ႇ(11)ၶမ်ႈ သင်ႇၶႃႇၸုင်ႇ၊ ထိုင်မႃး(12.13.)ၶမ်ႈ ၶူၼ်ႉၶႆႈ၊ (14)ၶမ်ႈ ဢွၵ်ႇမႆၢဢွင်ႇ၊ (15)ၶမ်ႈ တၢၼ်းသူးၸဝ်ႈဢွင်ႇပူၼ်ႉလႄႈ ယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈဝတ်ႉလူင်သၼဵၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႈၵမ်း(2)တေႃႇထိုင်ပွၵ်ႈၵမ်း(5) 
ပီသႃႇသၼႃႇ2537 ၼီႈ၊ ပီတႆး 2088ၼီႈ၊ ပီၵေႃးၸႃႇ 1355ၼီႈၼၼ်ႉ လႆႈၶႆၢႉပၢင်ပွႆးၵႃႇတီႈဝတ်ႉသီရိမင်ႇၵလႃႇပၢင်ႁူႈၼၼ်ႉသေ သိုပ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈမႃးတေႃႇထိုင်ပီၵေႃးၸႃႇ1358 ၼီႈ၊ပွၵ်ႈၵမ်း5 ယဝ်ႉတူဝ်ႈမႃး ယူႇယဝ်ႉ။

လႆႈၵိုတ်းလိုဝ်ႈ ၶၢဝ်းတၢင်းသီႇပီ
တႄႇဢဝ်ပီၵေႃးၸႃႇ1359 တေႃႇထိုင် 1363ၼီႈၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈငဝ်းလႆၢးဝၢၼ်ႈမိူင်းသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်ၵဝ်း ၵူၼ်းလိူင်းယႃႉၵဝ်းတဝ်သၢၼ်ႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႆႈၶႆၢႉ မုၼ်ၸဝ်ႈလႆႈပႆၢႈ ပွႆႇပႅတ်ႈၵၢၼ်ႇၵျွင်းၶွင်သႅင်သေ ပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈတႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈႁဝ်းၶႃႈ လႆႈၵိုတ်းလိုဝ်ႈဝႆႉၶၢဝ်းတၢင်းသီႇပီယူႇယဝ်ႉ။

တႄႇပွၵ်ႈၵမ်း(6)ထိုင်ပွၵ်ႈၵမ်း(23)

ထိုင်မႃးပီၵေႃးၸႃႇ1364ၼီႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်းႁဵတ်းသၢင်ပၢင်ပွႆးၶူၼ်ႉၶႆႈ တႅမ်ႈတွပ်ႇလိၵ်ႈႁဝ်းၶိုၼ်း သိုပ်ႇပွၵ်ႈၵမ်း(6)မႃးတေႃႇထိုင်ပွၵ်းၵမ်း(23)  ၼႂ်းပီၵေႃးၸႃႇ 1381 (2019) ယူႇယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်တႃႇသိုပ်ႇလူဢၢၼ်ႇ
“သိူၵ်ႈပိုၼ်းပရိယတ်ႉတိသၼ်လွႆ တူင်ႇဝဵင်းပၢင်လူင်” ဢၼ်ၸဝ်ႈသြႃႇၼိၵြေႃးထ ဝတ်ႉၼွင်မူဝ်လွႆၶူးတႅမ်ႈဝႆႉၼႂ်းပပ်ႉမၢႆၵိုမ်းပွႆးယွင်ႈၵုင်ႇ​​ယေႃးမုၼ်ၸဝ်ႈလႆႈၸုမ်ႈၶူးၼွၵ်ႈမိူင်း (2015/ ၼႃႈလိၵ်ႈ 32-39) ၼၼ်ႉသေ ၸဝ်ႈၶူးၶေႇမိၼ်ႇတ(ဝတ်ႉပၢင်ႁူႈ) ၶိုၼ်းထွၼ်ၽိမ်းပၼ် တႃႇသ်ႂႇပိုၼ်ၽႄႈၼ်ႂးဝႅပ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။